Ghi dấu ấn ngày Tết qua các truyền thống lâu đời luôn là khoảnh khắc đáng nhớ trong lòng mỗi người Việt. Từ những phong tục như gói bánh chưng, dựng cây nêu đến việc thờ cúng tổ tiên, tất cả đều chứa đựng tình cảm ấm áp và ý nghĩa sâu sắc. Những nét truyền thống này không chỉ là di sản văn hóa mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, mang lại sự gắn kết và yêu thương trong mỗi gia đình. Tết vì thế luôn tràn đầy cảm xúc, đậm đà bản sắc quê hương.
Những hoạt động trang trí nhà cửa và chuẩn bị đón Tết
Dọn dẹp, làm vệ sinh nhà cửa
Việc dọn dẹp, làm vệ sinh nhà cửa là một phong tục truyền thống không thể thiếu của người Việt trong những ngày cận Tết. Đây không chỉ là công việc nhằm đảm bảo vệ sinh, mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Người Việt tin rằng, việc “quét sạch bùn trần”, “rửa sạch bụi trần” trước thềm năm mới sẽ lấy đi những điều xấu, không may và sẽ đón chào một năm mới tươi sáng, tràn đầy niềm vui, may mắn.
Ngoài ra, việc dọn dẹp, sửa sang lại nhà cửa còn được coi là cách tỏ lòng tôn kính với các vị thần linh, tổ tiên, chuẩn bị một môi trường trong sạch, ngăn nắp để đón Tết. Trong những ngày này, người ta thường dùng những loại lá cây như vông, sim, cây gai, … để quét nhà và làm sạch không gian.
Trang trí nhà cửa
Cùng với việc dọn dẹp nhà cửa, trang trí nhà cửa cũng là một phần không thể thiếu trong dịp Tết. Ngày nay, việc trang trí nhà cửa ngày Tết càng trở nên phong phú và sáng tạo hơn, với những mẫu mã đa dạng, phù hợp với xu hướng và thẩm mỹ hiện đại. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều phong tục, cách trang trí truyền thống vốn mang ý nghĩa tâm linh, phản ánh triết lý sống của người Việt.
Một trong những cách trang trí nhà cửa truyền thống đó là treo “cây nêu” – một cây tre, thường là tre non, được trang trí bằng những lá cờ, lụa, giấy màu, đèn, pháo… Cây nêu được cắm trước cửa nhà, biểu trưng cho sự thịnh vượng, may mắn trong năm mới. Người ta còn treo những bức câu đối, hoặc tranh Tết với những hình ảnh mang ý nghĩa phúc, lộc, như cá chép hóa rồng, hay hình ảnh của các vị thần linh như Ngọc Hoàng, Bà Mẫu…
Chuẩn bị gói bánh chưng, bánh tét
Bánh chưng và bánh tét là hai loại bánh truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán của người Việt. Việc chuẩn bị, gói bánh chưng, bánh tét là hoạt động mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện sự tôn kính của con người đối với tổ tiên, truyền thống quốc gia.
Việc gói bánh chưng, bánh tét được coi là một nét đẹp văn hóa của dân tộc Việt Nam, thể hiện sự sáng tạo, khéo léo, tỉ mỉ của người Việt. Từ lựa chọn nguyên liệu, cách thức gói bánh đến việc trang trí và trình bày, tất cả đều thể hiện nét văn hóa đặc trưng của từng vùng miền. Ngoài ra, quá trình gói bánh cũng là dịp để người trong gia đình sum họp, đoàn kết, gắn kết với nhau.
Tập tục chơi Tết và lễ nghi đầu năm
Đi chùa, cúng ông Công ông Táo
Đi chùa, cúng ông Công ông Táo vào dịp Tết Nguyên đán là một trong những phong tục truyền thống và phổ biến của người Việt. Đây không chỉ là hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo mà còn mang ý nghĩa xã hội và tâm linh sâu sắc.
Theo tín ngưỡng dân gian, vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, ông Công và ông Táo – hai vị thần bản làng, được cho là có nhiệm vụ báo cáo công việc của gia đình lên Ngọc Hoàng – sẽ trở về trần gian. Do đó, người dân thường cúng ông Công, ông Táo vào ngày này để tạ ơn hai vị thần đã hộ trì, chúc phúc cho gia đình trong năm cũ, đồng thời cầu xin sự bình an, may mắn trong năm mới.
Sau đó, vào ngày 30 tháng Chạp, nhiều gia đình sẽ tổ chức cúng giao thừa tại gia đình hoặc đi chùa để cầu được một năm mới bình an, no đủ. Việc này thể hiện niềm tin sâu sắc của người Việt vào các vị thần linh, tổ tiên.
Chơi trò chơi dân gian
Trong dịp Tết Nguyên đán, người Việt còn có nhiều tập tục chơi các trò chơi dân gian truyền thống như: kéo co, đập thuyền, ném còn, tung sập… Các trò chơi dân gian này không chỉ mang ý nghĩa giải trí, giao lưu, tập thể mà còn thể hiện nét đẹp văn hóa, tinh thần đoàn kết, cộng đồng của dân tộc Việt.
Đối với trẻ em, đây còn là dịp để các em được vui chơi, thể hiện bản thân và thoả mãn nhu cầu vận động. Trong khi đó, với người lớn, các trò chơi dân gian là cách để tái hiện những kỷ niệm tuổi thơ, tăng cường sự gắn kết, thắt chặt tình cảm gia đình, cộng đồng.
Tục “ông Đồ” và viết câu đối, chữ
Một trong những nét văn hóa đặc trưng của người Việt trong dịp Tết Nguyên đán là tục “ông Đồ”. Theo đó, vào ngày mồng 1 tháng Giêng, nhiều gia đình sẽ mời một vị “ông Đồ” đến viết câu đối, chữ thư pháp để treo trong nhà. Việc này không chỉ mang ý nghĩa thẩm mỹ, trang trí mà còn thể hiện lòng tôn kính của người Việt đối với văn hóa, tri thức, đạo đức.
Những câu đối, chữ viết bởi “ông Đồ” thường chứa đựng những triết lý sống, lời chúc phúc, ước vọng tốt đẹp cho gia chủ trong năm mới. Bên cạnh đó, việc viết câu đối, chữ thư pháp cũng là dịp để bày tỏ tấm lòng hiếu học, khao khát tri thức của người Việt.
Những món ăn truyền thống ngày Tết
Bánh chưng, bánh tét
Như đã đề cập, bánh chưng và bánh tét là hai món ăn truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán của người Việt. Không chỉ là món ăn ngon miệng, bánh chưng và bánh tét còn mang những ý nghĩa tâm linh, triết lý sâu sắc.
Bánh chưng, được gói bằng lá dong, có hình vuông, biểu trưng cho “đất” – mặt đất phẳng; bánh tét, được gói bằng lá chuối, có hình tròn, biểu trưng cho “trời” – vòm trời bao la. Sự kết hợp giữa “đất” và “trời” thể hiện triết lý âm dương, sự hài hòa trong vũ trụ.
Ngoài ra, các nguyên liệu để làm bánh chưng, bánh tét như gạo, đỗ xanh, thịt,… cũng mang ý nghĩa biểu trưng cho sự no ấm, sung túc. Vì thế, việc chuẩn bị, thưởng thức những món ăn truyền thống này không chỉ để thỏa mãn vị giác mà còn là cách để người Việt tri ân, tôn vinh các giá trị tinh thần, văn hóa.
Mứt, hoa, trái cây
Ngoài bánh chưng, bánh tét, những món ăn, đồ ăn vặt khác như mứt, hoa, trái cây cũng là những món không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt. Những món này không chỉ mang ý nghĩa về mặt ẩm thực mà còn thể hiện ý nghĩa tâm linh, triết lý sâu sắc.
Các loại mứt như mứt sen, mứt dừa, mứt đu đủ… biểu trưng cho sự ngọt ngào, êm đềm, may mắn trong năm mới. Hoa như đào, mai, cúc… thể hiện vẻ đẹp rực rỡ, tươi tắn của mùa Xuân. Trái cây như cam, quýt, đu đủ… mang ý nghĩa sung túc, no đủ.
Việc bày biện, trưng bày các loại mứt, hoa, trái cây không chỉ nhằm trang trí, tạo không khí Tết mà còn thể hiện nét văn hóa đặc trưng của người Việt – sự tôn trọng, tri ân với thiên nhiên, vạn vật.
Kết luận
Trong suốt tiến trình lịch sử hình thành và phát triển, các phong tục, tập quán, nghi lễ liên quan đến Tết Nguyên đán đã trở thành một nét đẹp văn hóa độc đáo của người Việt. Từ việc chuẩn bị đón Tết, các hoạt động vui chơi, ẩm thực truyền thống đến các nghi lễ tâm linh… đều thể hiện triết lý sống, quan niệm về vũ trụ, nhân sinh của dân tộc Việt.
Những giá trị văn hóa này không chỉ là di sản quý giá mà còn là niềm tự hào, là yếu tố góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt của người Việt. Bảo tồn và phát huy các truyền thống tốt đẹp trong dịp Tết Nguyên đán là một nhiệm vụ quan trọng nhằm gìn giữ bền vững những nét đẹp văn hóa dân tộc.